‘In een hennenhok is slechts één haan’ En in Antwerpen zijn er twee.

In de Koningin Fabiolazaal kan je dit najaar De Modernen. Kunst in de Groote Oorlog bezoeken. Met die expo tonen het KMSKA, De Provincie Antwerpen, het Letterenhuis en het Provinciaal Museum Emile Verhaeren hoe de schok van WOI voelbaar is in de kunst en de literatuur uit die periode. Medewerkers van de verschillende instellingen lichten op deze blog geregeld een aspect van de tentoonstelling uit. Curator Nanny Schrijvers gaat deze week dieper op de kunstenaarsgeneratie die tijdens de oorlogsjaren in Antwerpen werkzaam was.

Tijdens de oorlogsjaren is er in Antwerpen een jonge kunstenaarsgeneratie, nog op de academie of net niet meer, vol plannen en energie.  Jozef Peeters (Antwerpen 1895 – Antwerpen 1960) had al eerder, in 1912, een atelier gehuurd boven café De Zalm in de Wijngaardstraat samen met Edmond Van Dooren (Antwerpen 1896 – Antwerpen 1965). Ook Paul Joostens (Antwerpen 1889 – Antwerpen 1960) en Jan Kiemeneij (Antwerpen 1889 – Antwerpen 1981) werken in dit atelier. Peeters ziet toekomst in de vrije expressie. Zijn eerste schilderijen volgden het traditionele luminisme, maar al gauw, en hij is niet de enige, wordt een symbolistische koers gevaren met sympathie voor de theosofie.

Edmond Van Dooren en Fritz Lang

Dit najaar kan je in de Koningin Fabiolazaal de tentoonstelling Duo’s in de exporeeks De Modernen bezoeken. Daarin brengen curatoren Bob Daems en Siska Beele kunst uit de collecties van de provincie Antwerpen en het KMSKA samen. Op deze blog gaan ze dieper in op de duo’s in de tentoonstelling of zoeken ze visuele gelijkenissen die verder gaan dan wat je ter plekke kan zien. Deze week plaatst Siska Beele Machinezang van Edmond Van Dooren naast Metropolis van Fritz Lang. 

Edmond Van Dooren, Machinezang, 1929 (verdwenen)

In 1929 maakt Edmond Van Dooren een hoogst origineel kunstwerk: een schilderij van een gigantische fabriekshal met in het midden een monumentale machine in volle gang. Machinezang noemde hij het. Het is een en al beweging en kracht, een loflied op het menselijk vernuft. Schrijver en kunsthistoricus Ary J.J. Delen beschouwde deze composities van Van Dooren als producten van zijn buitengewoon ontwikkelde fantasie, die zich uitdrukt in visies van gedroomde steden, in een soort “Metropolis”-wereld, in al haar utopische vreemdheid van grillige vormen, Babelse opstapelingen van architecturen, blokken, torens en koepels en in haar schrille, wat spookachtige verlichting (A.J.J. Delen in De groep kunstenaars van “Moderne Kunst”, Antwerpen, 1935, p. 25).

Metropolis

Openingsbeeld Metropolis

Beginscène met machines in werking

Het is niet toevallig dat Delen verwijst naar Metropolis, de Duitse stille film van Fritz Lang uit 1927. Metropolis vertelt het dubbelverhaal van de klassenstrijd in een futuristische onder- en bovenstad en de liefde tussen een jongen uit de elite en een meisje dat haar lot verbonden heeft aan het welzijn van de arbeiders. Toch is het niet de inhoud die Metropolis tot een van de grootste films aller tijden heeft gemaakt, maar de vorm. Wolkenkrabbers en hoge viaducten typeren de ultramoderne grootstad en de massascènes in de fabriek verbeelden de onderdrukking van de mens door de technologie. Expressionistische vervormingen en licht- donkercontrasten dragen sterk bij tot de vertolking van Fritz Langs inktzwarte visie op wereld van de toekomst. Zonder twijfel maakte deze film een enorme indruk op Edmond Van Dooren. In enkele van zijn doeken herneemt hij zelfs de titel Metropolis. Maar, in tegenstelling tot Lang, vervult de mechanisering van de maatschappij Van Dooren niet met weerzin. De kunstenaar blijkt zelfs te houden van machines, hoogbouw en machinaal geweld.

Edmond Van Dooren, Machinezang II, (1940-1949), KMSKA, inv. nr. IB12.014

De originele Machinezang kunnen we enkel nog op foto bewonderen. Niemand weet wat met het schilderij is gebeurd. In de jaren veertig van vorige eeuw realiseert Edmond Van Dooren wél een licht gewijzigde versie van zijn meesterwerk uit 1929: Machinezang II, sinds 2012 in langdurig bruikleen aan het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.